Bruggen naar de toekomst: assetmanagement en publiek-private samenwerking aan de basis van grootschalige vernieuwingen

Het probleem met onze bruggen is gekend. Vele dateren uit de bouwpiek van de jaren 60 en 70. Door opeenvolgende besparingen in de decennia die volgden, verkeren veel Vlaamse bruggen vandaag in een slechte staat. Bovendien raakt het verouderingsproces in een stroomversnelling omdat de verouderde bruggen aan meer verkeer dan ooit worden blootgesteld. Die gevaarlijke spiraal moeten we doorbreken.

Ook het ontwerp van veel bruggen is gedateerd. Ze voldoen niet meer aan de hedendaagse inzichten op vlak van veiligheid, afmetingen en modal split. Ze zijn vaak te smal en hebben geen volwaardige fiets- of voetpaden. We moeten dus niet enkel het probleem van de onderhoudsachterstand ‘overbruggen’, maar tevens een sprong maken op het vlak van verkeersveiligheid.

Enter het programma ‘OverBruggen’, een programma van de Vlaamse overheid om binnen een termijn van 10 jaar 250 bruggen in Vlaanderen onder handen te nemen. Ongeveer de helft ervan zullen we renoveren, het andere deel gaan we helemaal vernieuwen. 

Hoe pakken we dit aan? We werken op twee sporen. Enerzijds investeert de Vlaamse Regering veel geld in de renovatie en vernieuwing van infrastructuur. Tegelijk herbekijken we onze werking om te vermijden dat we in de toekomst opnieuw een onderhoudsachterstand oplopen. Hiervoor voeren we in het beleidsdomein Mobiliteit en Openbare Werken assetmanagement in. Het is een beste praktijk voor het beheer van infrastructuur volgens een internationale norm (ISO55001).

Assetmanagement verplicht ons om verder te kijken dan alleen het technische ontwerp van een brug. We kijken naar de volledige levenscyclus. Hoe kunnen we de brug zo bouwen dat ze in de toekomst makkelijk te onderhouden is? Hoe ontwerpen we een brug waarop we later nog geluidsschermen kunnen bouwen? Hoeveel middelen zijn nodig voor preventief en structureel onderhoud om een optimale levensduur te garanderen? Assetmanagement brengt ons ertoe om prioriteiten te bepalen op basis van de staat waarin infrastructuur zich bevindt en het belang ervan op vlak van veiligheid, mobiliteit en economie. Bruggen zijn vaak cruciale schakels in het wegennetwerk en hebben een hoge prioriteit. 

We maken onderscheid tussen bruggen in slechte staat (toestand 4) en in zeer slechte staat (toestand 5). Kritieke bruggen in zeer slechte staat en bruggen die beschadigd zijn en een potentieel gevaar kunnen vormen voor gebruikers, komen in de zogenaamde Lijst Prioritaire Kunstwerken terecht. Die bruggen staan onder verhoogd toezicht en worden met de hoogste prioriteit hersteld of vervangen. Het Departement Mobiliteit en Openbare Werken coördineert deze lijst en geeft technische ondersteuning aan de beheerders, zoals het Agentschap Wegen en Verkeer of De Vlaamse Waterweg die instaan voor de vervanging of herstelling van de bruggen op de lijst.

We maken hier vorderingen. Begin 2020 stonden er 41 bruggen op de lijst, medio 2024 zijn dat er 37. Maar 4 bruggen minder dan 4 jaar geleden, hoor ik u denken. Maar weet dat er ondertussen wel 27 bruggen op de lijst zijn bijgekomen. Dat wil dus zeggen dat we 31 bruggen hebben gerenoveerd en vernieuwd. Voor het eerst in het bestaan van de lijst werd ze korter in plaats van langer – al moeten we wel toegeven dat het aantal bruggen in slechte en zeer slechte toestand blijft aandikken. 

Bruggen in slechte toestand willen we renoveren of vernieuwen. We maken een investeringsprogramma op om over een periode van tien jaar orde op zaken te stellen.  

OverBruggen is een titanenwerk, waar we als overheid alleen niet genoeg mensen voor hebben. Samenwerken met private partijen is noodzakelijk om de uitdaging aan te gaan. Voor de vernieuwing van 49 vaste bruggen werken we samen met één private partner, de ™BrugFabriek (een consortium van de aannemers Jan De Nul, Willemen en Artes) die het ontwerp, de bouw, de financiering én het onderhoud van de bruggen gedurende 30 jaar op zich neemt.

De aanpak om met één partner meerdere bruggen te vernieuwen heeft voordelen. Het is goedkoper en gaat sneller dan telkens opnieuw een aanbesteding per brug uit te schrijven en uit te voeren. Voor veel kunstwerken kunnen we ons baseren op dezelfde principes en zo een gelijkaardig ontwerp uitwerken. Bepaalde onderdelen van de bruggen kunnen bovendien op voorhand én op grotere schaal gemaakt worden en sommige tijdelijke constructies tijdens de bouw kunnen we hergebruiken op verschillende werven.

Naast de vernieuwing van de 49 vaste bruggen, startte De Vlaamse Waterweg nv ook de gunningsprocedure voor een tweede grote opdracht: het vernieuwen van 17 beweegbare bruggen. Maar ook steden en gemeenten zijn partners, samen met de vervoersregio’s. Samen met hen kijken we bij elke renovatie naar de omgeving en de functies van die brug. We kijken in elk project samen hoe we nieuwe bruggen zo goed mogelijk kunnen afstemmen op de omgeving.  

Tegelijk moeten we de bruggen vervangen in een moeilijke context met rijdend verkeer en weinig beschikbare ruimte, binnen een strak tijdskader en met beperkte middelen. Een lastige puzzel, die we met alle partners samen moeten leggen met het oog op onze toekomstige generaties.  

Jan Van Rensbergen
programmamanager Agentschap Wegen en Verkeer