Gigantisch saneringsproject site Fort Sint-Filips volop in uitvoering

In 2012 werd erkend bodemsaneringsdeskundige ABO nv door het Havenbedrijf Antwerpen aangesteld om de eventuele vervuiling op de site Fort Sint-Filips te onderzoeken en in kaart te brengen. Zeven jaar na de eerste bodemonderzoeken werd in oktober 2019 gestart met een van de grootste saneringswerken ooit in Vlaanderen. “Door middel van een cement-bentonietwand en bovenafdek zal de volledige verontreinigingszone worden ingekapseld, met de Boomse klei als onderafdichting”, vertelt Toon Moeskops, projectleider bij ABO nv, onderdeel van ABO-Group.

In dit project werd ervoor gekozen om verontreiniging in en onder het fort te isoleren door middel van een cement-bentonietwand.

Fort Sint-Filips is een van de oudste forten rond Antwerpen. Het dateert van de 16de eeuw, maar moest in de 19de eeuw plaats maken voor een bepantserde, bakstenen constructie, die tijdens WO I gedeeltelijk opgeblazen werd. Toon Moeskops: “In 2012 kreeg ABO nv van het Havenbedrijf Antwerpen de opdracht om op de site een oriënterend bodemonderzoek uit te voeren. Tijdens een eerste onderzoeksfase, in oktober 2012, werd vrij snel duidelijk dat het een aanzienlijke verontreinigingssituatie betrof. Met zeer hoge concentraties van zeer veel verschillende parameters. In het dichtbegroeid terrein ter hoogte van het fort was er enerzijds zichtbaar petrochemische afval zichtbaar en anderzijds troffen we ook in de grond een enorme verontreinigingscocktail aan.”

De hoofdingang van het fort

Historische verontreiniging

Uit historisch onderzoek bleek dat in de jaren 50 tot 70 op het terrein van Fort Sint-Filips meer dan 50 miljoen liter olie geloosd en verbrand werd. Toon Moeskops: “Eerst in open lucht en later in het fort zelf. We voerden ook een terreininspectie uit. Met ladders en mondmaskers drongen we het fort binnen, zo ver als de veiligheid het toeliet. De bodem van de kamers die nog toegankelijk waren, was bedekt met een zware teerachtige substantie. Het was dan ook snel duidelijk dat we met een historische verontreiniging te maken hadden.”

Vervolgens voerde ABO nv een beschrijvend bodemonderzoek uit, om zowel de omvang van de verontreiniging te bepalen als de risico’s te onderzoeken. “En die omvang bleek buitengewoon groot”, vertelt Toon Moeskops. “De verontreinigde oppervlakte gaat richting 6 ha en verticaal is de vervuiling doorgedrongen tot een diepte van 30 m. Naar schatting 1.2 miljoen m³ grond is er verontreinigd. Daarnaast werd het dossier ook uitgebreid met een nabijgelegen bufferbekken. Met zo’n 40.000 m³ verontreinigde waterbodem drong ook een sanering van het bekken zich op.”

Met zo’n 40.000 m³ verontreinigde waterbodem drong ook de sanering van een nabijgelegen bufferbekken zich op.

Randvoorwaarden

In 2016 bereikten de voorbereidende onderzoeken een eindpunt en kon er worden gestart met het uitwerken van een saneringsaanpak. Toon Moeskops: “Geen evidente oefening want het moest een integrale oplossing zijn die ook rekening hield met de vele randvoorwaarden. Zo heeft het fort een historische, beschermende waarde. Bovendien ligt de site in natuurgebied, waar niet eender welke werken uitgevoerd mogen worden. Daarbovenop zijn er ook Sigmawerken (uitgevoerd door de Vlaamse Waterweg en het Agentschap voor Natuur en Bos, red.) voorzien ter hoogte van het fort. Allemaal facetten om rekening mee te houden.”

Sarcofaag

Voor de sanering voerde ABO nv op vraag van OVAM een multicriteria-analyse (MCA) uit. Toon Moeskops: “Op basis van die MCA wordt de beste oplossing gekozen. Rekening houdend met een hele reeks aspecten zoals saneringsdoelstellingen, duurzaamheid, de productie van afvalstoffen, grondstoffengebruik, veiligheid, omgevingshinder, kostprijs … In dit project werd ervoor gekozen om verontreiniging in en onder het fort te isoleren door middel van een cement-bentonietwand. Door de aanwezigheid van de Boomse klei onderaan en de toepassing van een bovenafdek wordt er als het ware een sarcofaag omheen gebouwd. De sanering van de lozingsvijver gebeurt op een gelijkaardige manier. De verontreinigde waterbodem blijft ter plaatse, maar wordt ingekapseld om verdere verspreiding tegen te gaan.”

Intensieve monitoring

De effectieve sanering ging in oktober vorig jaar van start. Het consortium Jan De Nul-Envisan-DEC voert de werken uit. Voor ABO nv zit het werk er na de onderzoeksfase zeker niet op. “De werken aan de cement-bentonietwand zouden volgens plan tegen de zomer afgerond moeten zien. Daarna staat de verdere sanering van de site, alsook de start van waterbodemsanering, op het programma. ABO nv blijft als bodemsaneringsdeskundige nauw betrokken bij het project door een dagdagelijkse opvolging en continue metingen. Zelfs na afronding van de sanering wordt de verontreinigingssituatie nog jarenlang intensief opgevolgd. Dit is een van de grootste saneringswerken ooit in Vlaanderen. Zeker gezien de ernst, de omvang en de verschillende randvoorwaarden is dit voor ons een zeer mooi referentieproject”, besluit Toon Moeskops.