Samen bouwen aan een klimaatrobuust Vlaanderen

De afgelopen jaren hebben we moeten ervaren dat we vandaag onvoldoende weerbaar zijn tegen langdurige periodes van droogte of periodes van kortstondige, hevige regenval. De beelden van overstromingen van het voorbije jaar staan nog op ons netvlies gebrand en nog geen twee jaar geleden maakten we ons zorgen over de extreem lage grondwaterstanden en waterschaarste ten gevolge van langdurige droogte.

Langdurige droogte of extreme regenval zijn natuurlijk klimatologische verschijnselen, maar de mate waarin ze effect hebben op onze samenleving wordt voor een belangrijk deel bepaald door hoe we onze omgeving hebben ingericht. Zo hebben we in het verleden veel van onze waterlopen rechtgetrokken of gekanaliseerd, onder andere om het water zo snel mogelijk af te voeren. Bovendien hebben we veel van onze landbouwgronden gedraineerd om ze in het voorjaar zo snel mogelijk te kunnen bewerken. 

Daarnaast zijn we een dicht bevolkte regio met belangrijke industriële activiteit en is een behoorlijk groot aandeel van onze oppervlakte verhard voor de bouw van huizen, bedrijven, wegen … Verharde oppervlaktes waar we het water ook zo snel mogelijk van wilden afvoeren. Veelal gebruikten we daarvoor gemengde riolen. De afvoer van hemelwater samen met ons afvalwater zorgt voor verdunning van het afvalwater, zodat onze zuiveringsinstallaties suboptimaal werken. Bovendien zorgt het ervoor dat overstorten in werking treden omdat die installaties het water niet kunnen slikken bij hevige regen. Dat komt dan ongezuiverd in onze waterlopen, met alle gevolgen van dien voor de waterkwaliteit. Of we voerden het water van onze gebouwen en wegen rechtstreeks af naar de waterlopen, waardoor de kans op overstroming nog toenam. 

Wetenschappers voorspellen bovendien dat we de komende jaren nog vaker te maken krijgen periodes van langdurige droogte én kortstondige periodes met heel hevige regenval. Hoog tijd dus om maatregelen te nemen en om ons weerbaarder te maken tegen de effecten van klimaatverandering. De Blue Deal focust op diverse lijnen om dat te realiseren: hemelwater vasthouden in plaats van afvoeren, besparen op ons watergebruik en het water dat we gebruiken maximaal hergebruiken. Hemelwater vasthouden kan zowel door het te laten infiltreren waar mogelijk als door het op te vangen en te gebruiken. 

De hemelwater- en droogteplannen vervullen daarbij een belangrijke rol: ze moeten in beeld brengen hoe lokaal omgesprongen kan worden met het hemelwater dat op het grondgebied valt. Idealiter zorg je er voor dat zo weinig mogelijk hemelwater moet afgevoerd worden, zodat het grondwater lokaal wordt aangevuld én je de stroomafwaartse gemeenten niet al opzadelt met een ‘achterstand’ aan water dat naar hen wordt afgevoerd. We merken dat gemeenten meer en meer inzetten op hemelwaterplannen en dat biedt mooie kansen voor de ganse sector. Om antwoord te bieden aan de grote uitdagingen is het belangrijk dat ontwerpers out-of-the-box zoeken naar creatieve oplossingen om water maximaal ter plaatse te houden, te infiltreren of te bufferen zodat het gebruikt kan worden. 

Daarbij moeten we zowel kijken naar het publiek domein (waaronder onze wegen) als naar commerciële ruimtes (zoals winkels of bedrijven met grote dakoppervlakken of parkings). Creatief zijn, ook in het creëren van ‘verdienmodellen’ voor hemelwateroplossingen: koppelen van ruimte voor infiltratie met een leuke speelweide of met groen in de stad? Kunnen we hemelwateropvang zo dimensioneren of collectief organiseren dat hergebruik rendabel wordt? En hoe kunnen we regenputten ‘activeren’ die (verplicht) geplaatst werden, maar waar amper regenwater gebruikt wordt, waardoor ze vrijwel geen waterbergend vermogen hebben bij (hevige) regenval? Creatief zijn, ook in de open ruimte, waarbij we ruimte geven aan water én ervoor moeten zorgen dat onze natuur en landbouw minder last hebben van droogte. 

En laat ons ook creatiever zijn in de manier waarop we omspringen met ons afvalwater. Ik verneem van collega’s dat er rioleringsprojecten worden gerealiseerd van meer dan 20.000 euro tot zelfs 40.000 euro per inwonerequivalent. Als je rekent aan 2,5 inwoners per gezin, kom je dan aan 50.000 tot 100.000 euro per wooneenheid. Is het dan niet veel zinvoller om eens te kijken welke concepten onze watertechnologiebedrijven kunnen aanrijken om voor minder geld een decentrale oplossing te voorzien, waarbij we het water kunnen hergebruiken of infiltreren? En zo ook lokaal helpen om ons watersysteem robuuster te maken.

Wetenschappers waarschuwen ons dat we vaker geconfronteerd zullen worden met langdurige periodes van droogte en met extreem hevige regenbuiten. Serieuze uitdagingen, zeker gelet op de manier waarop we in het verleden omgesprongen zijn met onze ruimte en met onze watersystemen. Uitdagingen die we moeten oppakken, allemaal samen, waar ieder zijn verantwoordelijkheid opneemt. En waar we vandaag op het terrein zien dat er heel veel goesting, kennis én expertise is bij diverse besturen, ontwerpers, technologieleveranciers en aannemers om mooie oplossingen te realiseren. Laat er ons dan ook samen voluit voor gaan, leren van de mooie voorbeelden die al gerealiseerd zijn, en lef en ambitie tonen in onze plannen, met creatieve ontwerpen en straffe realisaties!