Waar wachten we op?

De droogtes van de laatste jaren en de overstromingen van juli 2021 legden een fundamentele uitdaging in onze waterhuishouding bloot. Decennialang richtte ons waterbeheer zich op het zo snel als mogelijk afvoeren van regenwater. Het omgekeerde blijkt nodig. Creatieve groenblauwe oplossingen in onze bebouwde omgeving en nieuwe technologieën kunnen het tij keren, maar opschaling is nodig om klimaatverandering bij te benen.

Ons klimaat verandert: winters worden natter, zomers droger en buien extremer. In juli 2021 werden we zelfs geconfronteerd met de zwaarste overstromingen in Wallonië in de afgelopen eeuwen. Ook de andere kant van het spectrum wordt extremer: vijf van de laatste zes zomers waren uitzonderlijk droog. Deze trends zullen zich de komende decennia doorzetten.

Vlaanderen is met zijn hoge verhardingsgraad en bevolkingsdichtheid, vele (kleine) waterlopen en versnipperde ruimtelijke ordening extra kwetsbaar voor deze veranderingen. Het vernieuwde Klimaatportaal Vlaanderen (klimaat.vmm.be) brengt de gevolgen op vlak van droogte, wateroverlast en hitte in kaart als we voort doen zoals vandaag. Het is duidelijk dat actie nodig is.

Ons waterbeheer is nog niet aangepast aan ons veranderend klimaat. De afgelopen decennia werd alles in het werk gesteld om regenwater zo snel mogelijk af te voeren richting zee. Rivieren werden rechtgetrokken, gronden gedraineerd en rioleringen aangelegd om het regenwater van verharding af te voeren. Dit historisch passief slepen we nog lang met ons mee. Vandaag is duidelijk dat het omgekeerde nodig is. Regenwater vasthouden en infiltreren moet de regel worden, afvoeren de uitzondering. 

De KU Leuven becijferde dat we ongeveer 60% van ons regenwater afvoeren naar de zee. Om klimaatverandering op te vangen moet dat 20% lager. Hoewel uitdagend, is dit een haalbare kaart. Als we de helft van het regenwater dat vandaag naar de riolering loopt infiltreren, is bijna een derde van de klimaatuitdaging ingevuld. De overige besparing moeten we bijvoorbeeld zoeken bij het verminderen van drainages, meer regenwatergebruik in plaats van drinkwater, en water meer ruimte geven in ons landschap. Een ‘en-en-verhaal’ is nodig, en onze bebouwde ruimte speelt hierin een prominente rol.

De oplossingen voor deze uitdagingen zijn voorhanden. Creatieve ontwerpen in de bebouwde omgeving zijn hierin cruciaal. Slim ontharden, waarbij regenwater wordt afgeleid naar de ontharde plekken om te infiltreren, is effectief en vaak haalbaar. Het water afleiden naar groenzones in plaats van de riolering eveneens. De nieuwe Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening Hemelwater stimuleert ontwerpers om voor dergelijke groenblauwe oplossingen te gaan. 

Maar we moeten ook de kaart durven trekken van het dubbel gebruik van onze ruimte: water tijdens hevige buien gecontroleerd toelaten op straten en parkings in plaats van het direct af te voeren. We moeten beseffen dat als we niet voor deze piste durven gaan, het water elders ongecontroleerd naar boven zal komen met meer schade. 

In Vlaanderen beschikken we over de nodige knowhow en tools om dergelijke ontwerpen te maken. Het recent vernieuwde Groenblauwpeil (groenblauwpeil.be) laat burgers en experten toe om zelf klimaatrobuuste ontwerpen uit te tekenen van woningen tot straten. Meer gespecialiseerde software zoals Sirio maakt diepgaande analyses mogelijk, terwijl steden en gemeenten op grotere schaal strategieën kunnen uittekenen in het Klimaatportaal Vlaanderen.

Naast creatieve ontwerpen in de bebouwde ruimte, vormen ook nieuwe technologieën een belangrijke schakel in het creëren van een klimaatrobuuste waterhuishouding. Er is nog veel potentieel in het digitaliseren van het waterbeheer. Vanuit Sumaqua zetten we daar dan ook volop in: via sensoren volgen we het watersysteem op, we voorspellen overstromingen en droogteproblemen, en sturen het water op een slimme manier aan. Op die manier kunnen we een individueel gebouw tot ganse stad helpen om climate-proof te worden.

Het is nu tijd voor actie. Ook de beleidsmakers beseffen dit. Met de Blue Deal heeft de Vlaamse Regering een ambitieus programma gelanceerd dat investeert in oplossingen, samenwerking en kennisopbouw. De aankomende regelgeving stimuleert en verplicht ook om meer maatregelen te nemen. Maar het is duidelijk dat het sneller moet, en vooral meer. Een opschaling van onze acties is nodig willen we klimaatverandering inhalen. De kennis en technologieën zijn er. Nu is het zaak om die op grote schaal toe te passen. Waar wachten we op?    

dr. ir. Vincent Wolfs
Bestuurder Sumaqua
Voorzitter VLARIO werkgroep concept en berekening