De Pen | Rivieren en kanalen: zegen en bedreiging 

Om zo steden en gemeenten te vrijwaren van wateroverlast of om ze net beter bereikbaar te maken via water. Door kanalen aan te leggen werden rivieren onderling verbonden en werd het waterwegennet gaandeweg uitgebreid tot wat het nu is. 

Laat er geen twijfel over bestaan: Vlaanderen mag zich gelukkig prijzen met zijn dicht rivieren– en kanalenstelsel. Een netwerk waarin we voortdurend investeren om het betrouwbaarder en performanter te maken voor maatschappij, burgers en ondernemingen. Dat ‘blauwe’ netwerk is een zegen voor onze economie en mobiliteit. Vele ondernemingen maken gebruik maken van binnenvaart. 70 miljoen ton goederen worden in Vlaanderen jaarlijks via binnenvaart vervoerd, het equivalent van ongeveer 10.000 geladen vrachtwagens per dag!

Diezelfde waterwegen zijn tegelijk ook een welgekomen bron voor heel wat wateronttrekkingen voor de productie van drinkwater, als koel- en proceswater, voor irrigatie van landbouw- en natuurgebieden. Tenslotte zijn ze ook een enorme troef voor waterbeleving in al haar facetten, zowel op het water als erlangs. Wonen langs het water, waterrecreatie en watersport, fietsen langs jaagpaden zitten allemaal in de lift omdat water nu éénmaal de mens aantrekt.

Maar naast deze onbetwistbare voordelen en opportuniteiten houdt de aanwezigheid van al dat water ook potentiële dreiging in van wateroverlast en waterschaarste. De klimaatverandering en de gevolgen ervan voor ons watersysteem mogen niet worden onderschat. De voorspelde stijging van de zeespiegel, frequentere periodes van intensieve neerslag afgewisseld met langdurige periodes van droogte, het maakt ons watersysteem en dus Vlaanderen kwetsbaarder, tenzij we tijdig gepaste maatregelen nemen om ons beter te beveiligen tegen overstromingen en waterschaarste.

Gelukkig zijn we ons in Vlaanderen al geruime tijd bewust van de noodzaak om ons beter te beschermen tegen mogelijke wateroverlast vanuit onze waterwegen. Met de uitvoering van het Sigmaplan maken we het stroomgebied van de Schelde en haar bijrivieren water-robuust door de aanleg van gecontroleerde overstromingsgebieden en dijkverhogingen. Aanzienlijke investeringen in de verruiming van het rivierbed van de gemeenschappelijke Maas maakten dat voortdurend waterleed in de Maasgemeenten intussen verleden tijd is. 

De voorbije vier jaar kregen we tijdens de zomermaanden ook te maken met langdurige droogteperiodes die de functies van onze rivieren en kanalen sterk onder druk zetten en maatregelen noodzaakten.
Een wake-upcall … Onze hoge bevolkingsdichtheid met dito verhardingsgraad, een historisch waterbeleid gericht op snelle waterafvoer en de lage volumes aan oppervlaktewater waarover Vlaanderen beschikt, maken dat Vlaanderen de hoogste waterstress heeft van Noordwest Europa.

Met het actieplan Droogte en Wateroverlast en de oprichting van de Droogtecommissie, die geobjectiveerde aanbevelingen verstrekt bij dreigende watertekorten, kreeg in Vlaanderen het groeiende bewustzijn vorm dat we ons beter moeten wapenen tegen waterschaarste.
Daarnaast wordt momenteel de laatste hand gelegd aan een reactief afwegingskader inzake prioritair watergebruik. Dat kader zal aangeven welke maatregelen best genomen worden en wie of wat ‘waterprioriteit’ krijgt wanneer het wateraanbod beperkt is. De sterkte van dit afwegingskader is dat het op participatieve wijze met de sectoren tot stand komt. Met de Blue Deal ligt sinds midden 2020 ook een ambitieus actieplan van de Vlaamse Regering voor om met alle actoren en sectoren samen de strijd tegen droogte en waterschaarste daadkrachtig aan te gaan. 

Al deze beleidsinitiatieven om wateroverlast en waterschaarste beter te beheersen vertalen zich inmiddels ook al in tal van maatschappelijk verantwoorde maar ook mooie projecten en initiatieven langs de waterwegen van De Vlaamse Waterweg. De honderden hectaren operationele overstromingsbieden van het Sigmaplan doen bij overstromingsgevaar wat van hen wordt verwacht, maar ze zorgen tegelijk voor heel wat natuurschoon en recreatieve beleving. Langs Maas, Demer en Leie creëren we natte natuur door de rivier meer ruimte te geven en historische riviermeanders weer open te maken. De verhoging van de waterveiligheid langs de Scheldekaaien combineren we met een ware make-over van het openbaar domein. En met de bouw van gecombineerde pompinstallaties-waterkrachtcentrales aan de sluizencomplexen verzekeren we de bedrijfszekerheid van het Albertkanaal en produceren we energie uit waterkracht wanneer het kan.

Stuk voor stuk voorbeelden van grond- en waterbouwprojecten waar we fier op zijn. Niet alleen omdat ze noodzakelijk zijn voor het beheersen van wateroverlast en waterschaarste maar ook omwille van hun maatschappelijke meerwaarde. Zo zetten we met De Vlaamse Waterweg waterdreiging om in kansen en opportuniteiten!